اخلاق معاشرت ( ۹ ) / ( به بهانه ماه مبارک رمضان )

صله رحم

خویشاوندان ، ارتباط خونى با هم دارند . شاخ و برگهاى یک‏ درختند و گلهاى یک بوستان . پس ، ارتباطشان هم طبیعى است و قطع ‏رابطه و رفت و آمد میان اقوام ، عارضه‏اى ثانوى و یک بیمارى‏ اجتماعى و « آفت‏ خانوادگى ‏» به حساب مى‏آید و اگر بى‏دلیل باشد ، زشت‏و نارواست . اگر دلیلى هم داشته باشد ، قابل رفع و شایسته تجدید رابطه‏است .

حضرت على(ع) مى‏فرماید : « صله الرحم توجب المحبه ‏» ; (۱)  پیوند با خویشاوندان ( صله‏رحم ) محبت مى‏آورد.

روشن است که قطع این رابطه هم ، سردى و کدورت و جدایى‏ دلها را در پى دارد . در احادیث ، از صله رحم به عنوان « محبوب‏کننده ‏انسان میان بستگان ‏» یاد شده است : « صله الرحم … محبته فى‏الاهل ‏» . (۲)

سفارش اکید دین ، بر این است که حتى با آنان که با شما بریده وقطع رابطه کرده‏اند ، صله رحم و تجدید رابطه کنید ( صل من قطعک ) که‏ این ، نوعى ایثار و گذشت فوق‏العاده مى‏طلبد .

محدوده این پیوند نیز گسترده است و هر بهانه را از دست انسان‏ مى‏گیرد . امام ‏صادق (ع) مى‏فرماید : « صل رحمک و لو بشربه من ماء » ; (۳)  صله رحم کنید ، هر چند در حد خوردن جرعه آبى باشد .

در حدیث معروف دیگرى آمده است : « صلوا ارحامکم و لو بالسلام ‏» ; هر چند با سلام گفتن ، با خویشاوندان پیوند برقرار کنید .

آنچه گاهى مانع رفت و آمدهاى خانوادگى و دیدارهاى‏ خویشاوندان یا دوستان مى‏شود ، توقعات بالا ، هزینه و مخارج ، معطلى‏ رفت و برگشت ، وقت نداشتن افراد و … است. اما اگر به حداقل هم ‏راضى باشیم و لحظه‏اى نشستن و حالى پرسیدن و آبى و چایى خوردن‏ و برخاستن ، یا از همان دم در، سلام کردن و جویاى حال شدن و برگشتن هم باشد ، « صله رحم ‏» ها بیشتر و ارتباطها قویتر خواهد گشت .

آثار و نتایج

این نوع پیوند ، فواید بسیار و آثار دنیوى و اخروى فراوانى دارد که ‏از احادیث‏ بسیار آن ، تنها به دو نمونه زیر، اکتفا مى‏کنیم :

حضرت امام باقر(ع) فرموده است : « صله الارحام تزکى الا عمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تیسر الحساب وتنسى‏ء فى الاجل ‏» ; (۴)  صله ارحام ، « اعمال ‏» را پاک ، « اموال ‏» را افزون ، بلاها را دفع ، حساب‏ را آسان مى‏کند و « اجل ‏» را به تاخیر مى‏اندازد .

همچنان که مى‏بینید ، نتایج ‏یاد شده ، برخى به امور دنیوى مربوط‏ است ، برخى هم نتایج اخروى و پاداشهاى خدایى را نسبت‏ به این‏عمل ، بازگو مى‏کند .

حدیث دیگر از امام صادق (ع) است : « صله الارحام تحسن الخلق و تسمح الکف و تطیب النفس و تزید فى الرزق وتنسئ الاجل ‏» ;  (۵)  صله رحم ، اخلاق را نیکو ، دست را بخشنده ، دل و جان را خوش ‏مى‏سازد ، رزق را مى‏افزاید و اجل و مرگ را به تاخیر مى‏اندازد .

این کار نیک و ساده ، آن‏ قدر سازنده و مفید است و آنچنان مورد رضاى پروردگار، که گاهى تقدیر الهى به خاطر آن عوض مى‏شود و خداوند به پاداش این عمل نیکو ، بر عمر کسى مى‏افزاید . در مقابل ، قطع ‏رابطه‏ها و بریدن از خویشاوندان ، به حدى شوم و نفرت‏بار و در نظرخداوند ، ناپسند است که عمر را مى‏کاهد.

به این حدیث تکان‏دهنده توجه کنید :

امام صادق (ع) فرمود : « ما چیزى را جز « صله رحم ‏» سراغ نداریم که عمر را زیاد کند ، تا آنجا که گاهى تا زمان مرگ یک نفر ، سه سال مانده است ، ولى او اهل‏ صله رحم مى‏شود . آنگاه خداوند ، سى سال بر عمرش مى‏افزاید و سى و سه سال ‏دیگر زنده مى‏ماند . و گاهى اجل کسى سى و سه سال است ، به خاطر قطع رحم وگسستن رابطه‏هاى خویشاوندى ، کاهش مى‏یابد و اجلش سر سه سال فرا مى‏رسد . » (۶) .

مرز صله رحم

این ادب معاشرت ، اختصاص به بستگان پاک و با تقوا و حزب‏ اللهى هم ندارد .  یک وظیفه اخلاقى است ، حتى نسبت ‏به آنان که اهل‏گناهند . چه بسا به برکت رفت و آمدهاى بستگان صالح ، فاجران هم راه ‏صلاح پیش گیرند و تاثیر بپذیرند . گاهى ترک مراوده و رفت و آمد ، سبب مى‏شود که بستگان معصیت‏کار ، در گناه و بیراهه خود ، بیشتر پیشروى کنند ، ولى حفظ رابطه ، جلوى بدتر شدن آنان را مى‏گیرد . دراین صورت ، تکلیف ، همچنان نگهبانى از این خط ارتباط و پیوند خویشاوندى است .

یکى از شیعیان از امام صادق (ع) مى‏پرسد : برخى خویشاوندانم‏ خط و تفکر دیگرى دارند ، غیر از فکر و مرامى که من دارم . آیا آنان برمن حقى دارند ؟ حضرت فرمود : آرى ، حق قرابت و خویشاوندى را چیزى قطع نمى‏کند . اگر با تو همفکر و هم عقیده باشند ، دو حق بر تو دارند : یکى حق خویشاوندى ، دوم حق اسلام و مسلمانى. (۷)

حتى اگر بستگان ، مایه آزار انسان را هم فراهم کنند ، باز حق‏گسستن پیوند را نداریم . در حدیث آمده است :

مردى خدمت رسول خدا (ص) آمد و عرض کرد : یا رسول الله ! من‏خویشاوندانى دارم که من با آنان پیوند مى‏کنم و رابطه دارم ، اما آنان‏آزارم مى‏دهند . تصمیم گرفته‏ام آنان را ترک کنم . حضرت رسول فرمود : آنگاه ، خدا هم تو را ترک مى‏کند ! … گفت : پس چه کنم ؟ رسول خدا فرمود :  به کسى که محرومت کرده ، عطا کن ، با کسى که از تو بریده ، رابطه برقرار ساز ، کسى که بر تو ستم کرده ، از او درگذر . هر گاه چنین‏کردى ، خداوند پشتیبان تو خواهد بود . (۸) .

از على(ع) نقل شده که فرمود : « صلوا ارحامکم و ان قطعوکم‏ » ;  (۹)  با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید ، هر چند آنان باشما قطع ‏رابطه‏کرده ‏باشند .

سنت « صله رحم ‏» ، از نیکوترین برنامه‏هاى دینى در حیطه معاشرت ‏است . گرچه شکل نوین زندگى و مشغله‏هاى زندگیهاى امروزى ، گاهى‏ فرصت این برنامه را از انسانها گرفته است ،  ولى حفظ ارزشهاى دینى وسنتهاى سودمند و ریشه‏دار دینى ، از عوامل تحکیم رابطه‏ها درخانواده‏ها است . بویژه در مناسبتهاى ملى ، در اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید ، فرصت طبیعى و مناسبى براى عمل به این « سنت دینى‏ » است .

باشد که بر دستور العملهاى مکتب در بعد اجتماعى و خانوادگى ، وفادار بمانیم و صفاى زندگى را در سراب غربزدگى و تقلید از « فرهنگ‏ بیگانه ‏» نبازیم .

پى‏نوشتها : ۱) غررالحکم.  ۲) اصول کافى، ج‏۲، ص‏۱۵۱.  ۳ ) همان.  ۴) همان، ص‏۱۵۰.  ۵) همان، ص‏۱۵۰ و ۱۵۱، حدیث ۶ و ۱۲.   ۶) همان، ص‏۱۵۲، حدیث‏۱۷.    ۷) میزان‏الحکمه، ج‏۴، ص‏۸۳.    ۸) بحارالانوار، ج‏۷۱، ص‏۱۰۰.    ۹) همان، ص‏۹۲.