صله رحم
خویشاوندان ، ارتباط خونى با هم دارند . شاخ و برگهاى یک درختند و گلهاى یک بوستان . پس ، ارتباطشان هم طبیعى است و قطع رابطه و رفت و آمد میان اقوام ، عارضهاى ثانوى و یک بیمارى اجتماعى و « آفت خانوادگى » به حساب مىآید و اگر بىدلیل باشد ، زشتو نارواست . اگر دلیلى هم داشته باشد ، قابل رفع و شایسته تجدید رابطهاست .
حضرت على(ع) مىفرماید : « صله الرحم توجب المحبه » ; (۱) پیوند با خویشاوندان ( صلهرحم ) محبت مىآورد.
روشن است که قطع این رابطه هم ، سردى و کدورت و جدایى دلها را در پى دارد . در احادیث ، از صله رحم به عنوان « محبوبکننده انسان میان بستگان » یاد شده است : « صله الرحم … محبته فىالاهل » . (۲)
سفارش اکید دین ، بر این است که حتى با آنان که با شما بریده وقطع رابطه کردهاند ، صله رحم و تجدید رابطه کنید ( صل من قطعک ) که این ، نوعى ایثار و گذشت فوقالعاده مىطلبد .
محدوده این پیوند نیز گسترده است و هر بهانه را از دست انسان مىگیرد . امام صادق (ع) مىفرماید : « صل رحمک و لو بشربه من ماء » ; (۳) صله رحم کنید ، هر چند در حد خوردن جرعه آبى باشد .
در حدیث معروف دیگرى آمده است : « صلوا ارحامکم و لو بالسلام » ; هر چند با سلام گفتن ، با خویشاوندان پیوند برقرار کنید .
آنچه گاهى مانع رفت و آمدهاى خانوادگى و دیدارهاى خویشاوندان یا دوستان مىشود ، توقعات بالا ، هزینه و مخارج ، معطلى رفت و برگشت ، وقت نداشتن افراد و … است. اما اگر به حداقل هم راضى باشیم و لحظهاى نشستن و حالى پرسیدن و آبى و چایى خوردن و برخاستن ، یا از همان دم در، سلام کردن و جویاى حال شدن و برگشتن هم باشد ، « صله رحم » ها بیشتر و ارتباطها قویتر خواهد گشت .
آثار و نتایج
این نوع پیوند ، فواید بسیار و آثار دنیوى و اخروى فراوانى دارد که از احادیث بسیار آن ، تنها به دو نمونه زیر، اکتفا مىکنیم :
حضرت امام باقر(ع) فرموده است : « صله الارحام تزکى الا عمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تیسر الحساب وتنسىء فى الاجل » ; (۴) صله ارحام ، « اعمال » را پاک ، « اموال » را افزون ، بلاها را دفع ، حساب را آسان مىکند و « اجل » را به تاخیر مىاندازد .
همچنان که مىبینید ، نتایج یاد شده ، برخى به امور دنیوى مربوط است ، برخى هم نتایج اخروى و پاداشهاى خدایى را نسبت به اینعمل ، بازگو مىکند .
حدیث دیگر از امام صادق (ع) است : « صله الارحام تحسن الخلق و تسمح الکف و تطیب النفس و تزید فى الرزق وتنسئ الاجل » ; (۵) صله رحم ، اخلاق را نیکو ، دست را بخشنده ، دل و جان را خوش مىسازد ، رزق را مىافزاید و اجل و مرگ را به تاخیر مىاندازد .
این کار نیک و ساده ، آن قدر سازنده و مفید است و آنچنان مورد رضاى پروردگار، که گاهى تقدیر الهى به خاطر آن عوض مىشود و خداوند به پاداش این عمل نیکو ، بر عمر کسى مىافزاید . در مقابل ، قطع رابطهها و بریدن از خویشاوندان ، به حدى شوم و نفرتبار و در نظرخداوند ، ناپسند است که عمر را مىکاهد.
به این حدیث تکاندهنده توجه کنید :
امام صادق (ع) فرمود : « ما چیزى را جز « صله رحم » سراغ نداریم که عمر را زیاد کند ، تا آنجا که گاهى تا زمان مرگ یک نفر ، سه سال مانده است ، ولى او اهل صله رحم مىشود . آنگاه خداوند ، سى سال بر عمرش مىافزاید و سى و سه سال دیگر زنده مىماند . و گاهى اجل کسى سى و سه سال است ، به خاطر قطع رحم وگسستن رابطههاى خویشاوندى ، کاهش مىیابد و اجلش سر سه سال فرا مىرسد . » (۶) .
مرز صله رحم
این ادب معاشرت ، اختصاص به بستگان پاک و با تقوا و حزب اللهى هم ندارد . یک وظیفه اخلاقى است ، حتى نسبت به آنان که اهلگناهند . چه بسا به برکت رفت و آمدهاى بستگان صالح ، فاجران هم راه صلاح پیش گیرند و تاثیر بپذیرند . گاهى ترک مراوده و رفت و آمد ، سبب مىشود که بستگان معصیتکار ، در گناه و بیراهه خود ، بیشتر پیشروى کنند ، ولى حفظ رابطه ، جلوى بدتر شدن آنان را مىگیرد . دراین صورت ، تکلیف ، همچنان نگهبانى از این خط ارتباط و پیوند خویشاوندى است .
یکى از شیعیان از امام صادق (ع) مىپرسد : برخى خویشاوندانم خط و تفکر دیگرى دارند ، غیر از فکر و مرامى که من دارم . آیا آنان برمن حقى دارند ؟ حضرت فرمود : آرى ، حق قرابت و خویشاوندى را چیزى قطع نمىکند . اگر با تو همفکر و هم عقیده باشند ، دو حق بر تو دارند : یکى حق خویشاوندى ، دوم حق اسلام و مسلمانى. (۷)
حتى اگر بستگان ، مایه آزار انسان را هم فراهم کنند ، باز حقگسستن پیوند را نداریم . در حدیث آمده است :
مردى خدمت رسول خدا (ص) آمد و عرض کرد : یا رسول الله ! منخویشاوندانى دارم که من با آنان پیوند مىکنم و رابطه دارم ، اما آنانآزارم مىدهند . تصمیم گرفتهام آنان را ترک کنم . حضرت رسول فرمود : آنگاه ، خدا هم تو را ترک مىکند ! … گفت : پس چه کنم ؟ رسول خدا فرمود : به کسى که محرومت کرده ، عطا کن ، با کسى که از تو بریده ، رابطه برقرار ساز ، کسى که بر تو ستم کرده ، از او درگذر . هر گاه چنینکردى ، خداوند پشتیبان تو خواهد بود . (۸) .
از على(ع) نقل شده که فرمود : « صلوا ارحامکم و ان قطعوکم » ; (۹) با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید ، هر چند آنان باشما قطع رابطهکرده باشند .
سنت « صله رحم » ، از نیکوترین برنامههاى دینى در حیطه معاشرت است . گرچه شکل نوین زندگى و مشغلههاى زندگیهاى امروزى ، گاهى فرصت این برنامه را از انسانها گرفته است ، ولى حفظ ارزشهاى دینى وسنتهاى سودمند و ریشهدار دینى ، از عوامل تحکیم رابطهها درخانوادهها است . بویژه در مناسبتهاى ملى ، در اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید ، فرصت طبیعى و مناسبى براى عمل به این « سنت دینى » است .
باشد که بر دستور العملهاى مکتب در بعد اجتماعى و خانوادگى ، وفادار بمانیم و صفاى زندگى را در سراب غربزدگى و تقلید از « فرهنگ بیگانه » نبازیم .
پىنوشتها : ۱) غررالحکم. ۲) اصول کافى، ج۲، ص۱۵۱. ۳ ) همان. ۴) همان، ص۱۵۰. ۵) همان، ص۱۵۰ و ۱۵۱، حدیث ۶ و ۱۲. ۶) همان، ص۱۵۲، حدیث۱۷. ۷) میزانالحکمه، ج۴، ص۸۳. ۸) بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۰۰. ۹) همان، ص۹۲.
